> ΠΑΛΙΑ ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΑ

ΣΧΟΛΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΗΓΕΜΟΝΙΑΣ

Το νησί μας, η Σάμος, στα χρόνια της ελληνικής επανάστασης του 1821, με αρχηγό τον Λυκούργο Λογοθέτη αγωνίστηκε ηρωικά και απέκτησε την ελευθερία του από την τουρκική κυριαρχία, αλλά όμως δεν περιλήφθηκε στα όρια του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους το 1830. Το 1834 οι ευρωπαϊκές δυνάμεις επέτρεψαν να αναγνωριστεί η Σάμος ως αυτόνομη ηγεμονία υπό την επικυριαρχία της Υψηλής Πύλης. Τη Διοίκηση ασκούσε χριστιανός ηγεμόνας τον οποίο διόριζε ο σουλτάνος. Το έτος 1912 οι σαμιώτες επαναστάτησαν και πάλι με επικεφαλής τον Θεμιστοκλή Σοφούλη και κήρυξαν την ένωση του νησιού με την Ελλάδα. Έτσι η περίοδος από το 1834 έως το 1912, είναι γνωστή ως «Ηγεμονία».

Κατά την περίοδο της Ηγεμονίας έγιναν φιλότιμες προσπάθειες για την οργάνωση της παιδείας στο νησί. Ιδρύθηκαν Αλληλοδιδακτικά σχολεία στα οποία δίδασκαν δάσκαλοι, οι καλύτεροι των οποίων είχαν εκπαιδευτεί στην Αθήνα. Για παράδειγμα, αν και η εκπαίδευση δεν ήταν υποχρεωτική, «...Το έτος 1886 υπήρχαν 37 Δημοτικά σχολεία στα οποία δίδασκαν 50 δάσκαλοι και 11 δασκάλες, φοιτούσαν 2.290 μαθητές και 1059 μαθήτριες». (*1)
«Τα αναγνωστικά βιβλία της εποχής ήταν ποικίλου περιεχομένου. Ήταν η εποχή κατά την οποία και το πατριωτικό συναίσθημα αποκορυφωμένο ήταν, μετά την απελευθέρωση 400 χρόνων δουλείας και η θρησκευτικότητα των ανθρώπων σε μέγιστο βαθμό ανεπτυγμένη, για αυτό και πολλά ήταν τα θέματα τα αναφερόμενα στην πανσοφία, την προνοητικότητα, τη δικαιοσύνη και αγαθότητα του Θεού αλλά και στους ηρωισμούς και τα κατορθώματα των προγόνων. Διακρίνεται επίσης η εποχή αυτή για τις ανακαλύψεις και την ανάπτυξη του ανθρώπου από τεχνικής άποψης για αυτό και πρακτικές σχολές ιδρύθηκαν και τα θέματα στα αναγνωστικά ήταν φυσιογνωστικά, πραγματογνωστικά και κοινωνικά». (*2)
Έτσι τα σχολικά βιβλία είναι κυρίως αναγνωστικά και αλφαβητάρια, γραμματική και συντακτικό, ιστορικά και πατριδογνωστικά αλλά και θρησκευτικού και φυσιογνωστικού περιεχομένου.
Παρουσιάζουν πολλές ομοιότητες με τα αντίστοιχα του ελληνικού κράτους, τα οποία χρησίμευαν ως πρότυπα, πολλά από τα οποία άλλωστε εκδίδονταν στη Αθήνα . Όμως σχολικά βιβλία εκδίδονταν και στην Κωνσταντινούπολη και μετά το 1860 και στη Σάμο.
Σε ότι αφορά το περιεχόμενο, "...ο λόγος των βιβλίων , κατεξοχήν αναλυτικός, αφηγηματικός, προϋποθέτει την ύπαρξη ενός δασκάλου παντογνώστη και ενός μαθητή που αναπαράγει την παρεχόμενη σε αυτόν γνώση. Ο «λόγος» καθαυτός λειτουργεί χωρίς την υποστήριξη της εικόνας, η οποία όταν παρουσιάζεται αποτελεί απλώς ένα μικρό σχέδιο..." (*3)

Παραθέτουμε τους τίτλους και τους συγγραφείς μερικών σχολικών βιβλίων της εποχής, όπως τους παραθέτει ο Π. Διακογιάννης:
1. «Αθηνά», - Μανουήλ Δούκας,( αναγνωστικό σε έξι τεύχη για τις αντίστοιχες τάξεις του Δημοτικού σχολείου)
2. «Γεωγραφία», του Ε. Π. Καραστάθη , 1883
3. «Ελληνική Χρηστομάθεια», Σίδερης Πυθαγόρας, 1897 (ιστορικά στοιχεία της αρχαίας Ελλάδας)
4. «Ιστορία νεωτέρας Ελλάδος», Σίδερης Πυθαγόρας, 1901
5. «Γραμματική» (1886) και «Συντακτικόν» (1889) της ελληνικής
γλώσσας, του γυμνασιάρχη Κωνσταντίνου Κατεβαίνη
6. «Φυσική Ιστορία» (ζωολογία, ανθρωπολογία, φυτολογία) του Νικόλαου
Πανά, 1901

Βιβλιογραφία:
(*1) (*2) Παύλου Διακογιάννη: «Η παιδεία στη Σάμο, από την τουρκοκρατία μέχρι σήμερα» - Εκδ. «Σύλλογος προς διάδοσιν ωφελίμων βιβλίων»

(*3) Δέσποινα Καλβίνου – «Σαμιακές μελέτες», Τόμος ΣΤ΄ (2003-04),
Εκδ. Πνευματικό Ίδρυμα Σάμου «Ν. Δημητρίου» - Αθήνα 2003